دکتر اصغر منتظرالقائم-عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان:

ابن مردویه؛ حکیم مسلمان

 

احمد بن موسی بن مردویه اصفهانی یکی از مشهورترین محدثان و حافظان حدیث و مفسران اهل سنت در اوایل قرن چهارم ه.ق بوده که در سال 323 متولد شده  و در 24 رمضان سال 410 از دنیا رفته است. اگرچه برخی گفته اند اهل ری بوده اما اصفهانی بودنش ثابت شده و زادگاهش اصفهان است.

 

برخی منابع اشاره کرده اند که درگذشت ایشان در سده ماربین بوده و مقبره اش به "بابا دومرده" معروف شده است. او احتمالا برای استفاده از هوای پاک به خمینی شهر می آمده، شاید هم کلاس درسی در خمینی شهر داشته چرا که آن زمان خمینی شهر یک پایگاه مهم علمی بوده همانطور که وجود مسجد جامع خوزان و محلات قدیمی نشان می دهد که خمینی شهر در دوران اسلامی از اهمیت زیادی برخوردار بوده است.

 

این دانشمند در خانواده ای اهل علم و دانش به دنیا آمده، پدرش از محدثان بزرگ است. (متوفی:365 ه.ق). برادرش هم از محدثان بزرگ بوده که مدت 30 سال در اصفهان حدیث می گفته است. نواده او نیز به نام احمد بن محمد بن احمد بن موسی بن مردویه از محدثان بزرگ بوده که برخی گفته اند در سودرجان (یکی از مناطق لنجان) از دنیا رفته است. (متوفی:498 ه.ق)

 

اساتید و شاگردان

 

طبق منابع، این دانشمند در خدمت 139 استاد بوده که از جمله آن ها می توان به: اسماعیل بن عَباد (صاحب ابن عباد)، حافظ ابوشیخ انصاری، احمد بن ایوب بن مطیر طبرانی که یکی از بزرگترین محدثان اهل سنت است، (متوفی 360) اشاره کرد.

 

37 نفر نیز از او نقل حدیث می کنند و از شاگردان او هستند، از جمله: ابوالقاسم عبدالرحمان بن محمدبن اسحاق اصفهانی، ابوالفضل احمدبن حسن جلودی مفسر قرآن و  همچنین پسر ابن مردویه به نام محمد.

 

در اصفهان طرفداران اهل بیت(ع) خیلی کم بودند

 

اصفهان به عنوان پایگاه علمی بازار اختلافات مذهبی نیز بود، پس از افول حنابله، شافعیان و حنفیان رو به فزونی گذاشتند و این درحالی بود که طرفداران اهل بیت(ع) خیلی کم بودند. این درگیری ها تا قرن هفتم و حمله مغولان به اصفهان خیلی شدید بود و گردآوری آیات و روایات در رابطه با اهل بیت و نوشتن از این بزرگواران در چنین فضایی توسط نویسندگانی مثل ابن مردویه، ابو نعیم، طبرانی و ... نشان از دوستداری اهل بیت دارد و شایسته تقدیر است.

 

آثار علمی

 

ابن مردویه علاوه بر حدیث در تفسیر قرآن، رجال، جغرافیا، نجوم و طب هم کتاب هایی دارد به نام های: المستخرج علی الصحیح بخاری، مسند فی الحدیث، کتاب الصحیح، کتاب الاربعین، کتاب المتون، کتاب السیره، کتاب السبیل، کتاب العلم، کتاب الابواب، کتاب الامثال، کتاب الشیوخ، کتاب الحدیث، کتاب التاریخ، المعجم، معجم البلدان،  تاریخ اصفهان، الجامع المختصر فی الطب.

 

آثار ایشان با موضوع اهل بیت (ع) نیز عبارتند از: حدیث الطیر، حدیث رد الشمس، ما نزل من القرآن فی علی بن ابیطالب(ع)، کتاب المناقب. بعضی معتقدند کتاب ارزشمند "ما نزل من القرآن فی علی بن ابیطالب" بخشی از کتاب "المناقب" است و بعضی هم گفته اند که کتاب جداگانه ای است. کتاب المناقب را محمد حسین حرز الدین به طرز زیبایی تدوین کرده است. تفسیر قرآن او هم 7 مجلد بوده و 300 مجلس امالی از هم از او نقل شده است.

 

هم اکنون کتاب جغرافیا، معجم البلدان، بخش هایی از امالی و تفسیر قرآن ایشان در دسترس است، به کتاب تاریخ اصفهان هم خیلی استناد شده است.

 

جایگاه علمی

 

ابن مردویه به لحاظ مقام بلند حدیثی اش به "ملک الحفاظ"، "طراز المحدثین"، "سند الخطاط"  و... معروف است.

 

ذهبی از نویسندگان بزرگ تاریخ اسلام در قرن 8 در باره ابن مردویه می گوید: علامه محدث اصفهانی از بزرگان حدیث و راوی احادیث بسیار است و جایگاه او در حفظ حدیث به واسطه تالیفات اوست.

 

صفدی نیز درباره اش می گوید: حافظ علامه، راوی احادیث ائمه (ع) که احادیث بسیاری را در عراق و اصفهان شنید و جمع آوری کرد.

 

ابوبکر ذَکَرانی اصفهانی از شاگردانش نیز می گوید: وی بزرگ تر از آن است که به وصف آید در سیرت و علم و فضل.

 

شخصیت ابن مردویه برای خمینی شهر اعتبار بسیاری به ارمغان خواهد آورد.

 

حفظ جایگاه بزرگان و مقام شامخ آن ها بر هر قوم و ملتی لازم و البته برای کارنامه فرهنگی خودشان هم خیلی مهم است چراکه او دوست دار اهل بیت بوده و برای امیرالمومنین (ع) کتاب نوشته آن هم کتابی که خیلی از دانشمندان شیعه ننوشته اند.

 

او آن چنان دوستدار امیرالمومنین بوده که به گردآوری آیاتی از قرآن با شان نزولی در مورد حضرت علی پرداخته و آیات و روایاتی را از قول پیامبر اکرم (ص) راجع به ایشان را  در کتاب "ما نزل من القراآن فی علی ابن ابیطالب"  ثبت و ضبط کرده که یکی از اسناد حقانیت امیرالمومنین (ع) است.

 

همچنین او از قول پیامبر (ص) می نویسد: "علی خیر البشر و خیر البریه بعد نبی " و در جایی دیگر: " علي صاحبي، وزيري، وصيي، خليلي، صفيي وأميني، خليفتي، موضع سري " و یا به نقل داستان برادری امیرالمومنین با پیامبر(ص) می پردازد: "انت اخی فی الدنیا و الآخره."

 

ابن مردویه همچنین لقب "امیرالمومنین" را تنها مخصوص علی بن ابیطالب می داند و تاکید می کند "علی" اولین کسی بود که مسلمان شد.

 

اگر قبرش حفظ شود مسلما ما خدمتی به تاریخ فرهنگ و تمدن کرده ایم. شخصیت علمی ابن مردویه به جهت احاطه اش بر علوم مختلف برای جایگاه خمینی شهر اهمیت و اعتبار بسیاری به ارمغان خواهد آورد و می تواند بابی برای خمینی شهر شناسی و بزرگداشت دانشمندان این شهر باشد و جایگاه بلند علمی و فرهنگی اش برای جهانیان مشخص بشود. خمینی شهر نقش فرهنگی برجسته ای در تاریخ اصفهان و جهان اسلام داشته است.

***

دکتر سعید شفیعی خوزانی- عضو هیات علمی بنیاد دايره المعارف اسلامی و استاد دانشگاه تهران:

 

کتابشناسی آثار مردویه

 

ابن مَرْدَوَیْه، محدث بزرگ اصفهانی در قرن چهارم و پنجم. نام کامل وی احمدبن موسى بن مردویه بن فورَک بن موسی بن جعفر اصفهانی است. وی در سال 323 در خانواده‌ای اهل علم در اصفهان به دنیا آمد (ذهبی، سیر، ج17، ص308؛ همو، تذکرة، ج3، ص1051). این خاندان به سبب نام جدشان به فورَکی نیز شهرت داشتند. پدرش، ابو عِمران موسی بن مردویه (متوفی 356) با ابراهیم بن مَتّویه همنشین بود و از او حدیث بسیاری شنیده بود. برادرش، ابو عبدالله محمدبن موسى بن مردویه (متوفی 378)، مدت سی سال در اصفهان مجلس درس و افتاء داشت و نزد ابوحامد مروزی در بصره درس خوانده و از محدثان آنجا و نیز محدثان اصفهان حدیث شنیده بود  همچنین نوۀ وی، احمدبن محمدبن احمدبن موسى (متوفی 498) که به ابن مردویه صغیر شهرت دارد، از دانشمندان زمان خود بوده و از ابونعیم اصفهانی حدیث شنیده است.

 

نخستین شرح حال احمدبن موسى بن مردویه از سوی ابونعیم اصفهانی ارائه شده که او را «حافظ» معرفی کرده و افزوده است که او احادیث محدثان بزرگ و روایات تفسیری را گرد آورده بود (ذکر أخبار إصبهان، ج1، ص 168). ذهبی شرح حال مفصل‌تری برای ابن مردویه ذکر کرده است. ذهبی (سیر، ج17، ص308، 310) او را حافظ، علامه و محدث اصفهان خوانده و دارای نیروی فهم، هوشیاری و اتقان دانسته است و نقل قول‌هایی از دیگر محدثان در تمجید ابن مردویه آورده است (سیر، ج17، ص309). بنا به یک نظر (همانجا) چنانچه ابن مردویه خراسانی بود، آوازه‌اش از حاکم نیشابوری فراتر می‌رفت.

 

ابن مردویه در منابع شیعه نیز خوشنام است و با القابی همچون ملک الحفاظ، طراز المحدثین و سند الحفاظ مورد تمجید قرار گرفته است (موفق خوارزمی، ص54)

ابن مردویه با محدثان محله خوز اصفهان ارتباط داشته است.

 

در منابع کهن، از محل سکونت ابن مردویه در اصفهان یادی نشده، اما این را می‌دانیم که او با محدثان محلۀ خوز ارتباط داشته است (موفق خوارزمی، ص265 – 266، 271 – 274؛ ابن ماكولا، ج3، پانویس ص 18 – 20). در مورد محلۀ خوز اصفهان توضیح دقیقی در منابع نیامده و تنها این نکته ذکر شده که کسانی چون محمدبن علی بن دعبل خوزی، ابوبكر احمدبن محمد بن عبدالرحمن اصفهانی خوزی (متوفی 438) و... در محلۀ خوز یا "كوی خوزیان" یا "در خوزیان" ساکن بودند. علت نامیده شدن این محله به خوز را نیز ساکن شدن اهل خوز ـ که هم به خوزستان در ایران منتسب است و هم به محله‌ای در مکه ـ در این محل می‌دانند. این احتمال دور از ذهن نیست که خوز یا خوزیان همان محلۀ خوزان فعلی در سدۀ اصفهان باشد و ابن مردویه در این منطقه ساکن بوده باشد (یاقوت حموی، ج2، ص494؛ دهخدا، ذیل خوزان). در عین حال، دهخدا (همانجا) وجه تسمیۀ خوزان را چنین ذکر می‌کند که خوزان در اصل نام پهلوانی بوده که قریۀ خوزان در ماربین اصفهان را آباد کرده و بدین سبب این محل به خوزان معروف شده و اشعاری از فردوسی در این زمینه نقل کرده است، از جمله این بیت: که بر کشور پارس بودند شاه/ منوشان و خوزان زرین‌کلاه.

 

ابن مردویه در اواخر عمر نابینا شد

 

ابن مردویه در اواخر عمر نابینا شد (ذهبی، سیر، ج17، ص309) و در رمضان 410 در 87 سالگی از دنیا رفت. مصلح الدین مهدوی (ج1، ص206) مقبرۀ او را در سدۀ ماربین و معروف به بابا دو مَرده دانسته است؛ این مقبرۀ متروک هم‌اکنون در محلۀ فروشانِ شهرستان خمینی‌شهرِ اصفهان قرار دارد.

 

مؤلفان شیعه از ابن مردویه با القاب نیکو تمجید کرده‌اند

 

در مورد مذهب فقهی ـ کلامی ابن مردویه در کتابهای رجال و طبقات مطلبی گفته نشده است. تنها دانسته است که وی از عالمان اهل سنت بوده است. ابن شهر آشوب (معالم العلماء، ص138)، او را از عالمان اهل سنت دانسته و علی بن موسی بن طاووس (الطرائف، ص23، 137، 427) او را از بزرگان مذاهب اربعه دانسته است. باتوجه به آنکه خود این مؤلفان از ابن مردویه با القاب نیکو تمجید کرده‌اند، می‌توان دریافت که سخنان آنها در این موضع، تنها در مقام احتجاج با مخالفان خود بوده است، نه اینکه قصد طعن بر ابن مردویه را داشته باشند.

 

نکتۀ حائز اهمیت در این باره آنکه باتوجه به فهرست استادان و نیز کتابهایی که برای او ذکر شده است، شاید بتوان گفت که وی به مذهب خاصی گرایش نداشته و در نقل و گردآوری حدیث و آرای گذشتگان، سعی در جمع بین آرا و مذاهب داشته است. چنانکه او هم روایات مناقب امام علی (علیه السلام) و حدیث طیر را جمع کرده و هم اخبار فضائل خلفا و برخی دیگر از صحابه را نقل کرده است. وی همچنین از ابوالحسن عبادبن عباس طالقانی (متوفى 334 یا 335) که از پیروان مذهب معتزله بوده، روایت کرده است. در نهایت می‌توان گفت که ابن مردویه از دانشمندان میانه‌رو اهل سنت بوده است.

 

تالیفات ابن مردویه

 

ابن مردویه از محدثان پرتألیف در شاخه‌های مختلف علوم اسلامی مانند حدیث، تفسیر، رجال و تاریخ بوده است. هرچند متأسفانه اغلب آثار وی از بین رفته و به‌جز اوراقی از کتاب معجم البلدان، سه مجلس از کتاب أمالی، و جزئی که در آن حدیث اهل بصره انتخاب شده بود، چیز دیگری به زمان ما نرسیده است (سزگین(1)، ج1، ص225)، با این همه روایات منقول از او در کتاب‌های شیعه و سنّی به کثرت وجود دارد.

 

برخی از آثار او به شرح ذیل است:

 

1. المستخرج على صحیح البخاری، این کتاب را ذهبی (سیر، ج17، ص310) ذکر کرده و آن را در علوّ احادیث به‌گونه‌ای توصیف کرده که گویا شخصاً با بخاری ملاقات کرده است.

2. المستخرج علی مسلم، این کتاب را ابن نقطه (ج1، ص199) در زمرۀ آثار ابن مردویه برشمرده است.

3. التشهُّد وطُرُقه وألفاظه، ذهبی (سیر، ج17، ص310) آن را کتابی در یک مجلد کوچک توصیف کرده است. به نظر می‌رسد این اثر دست کم تا سدۀ نهم در دسترس بوده است.

4. تفسیر القرآن، ذهبی (سیر، ج17، ص310) آن را دارای هفت مجلد دانسته است. ابن حجر عسقلانی (فتح الباری، ج2، ص607) و عینی (ج7، ص59) از این اثر با عنوان التفسیر المسند یاد کرده‌اند.

5. الأمالی، سمعانی (الأنساب، ج5، ص600) گفته است که یکی از مجالس این کتاب را از وزیر أبوالفتح احمدبن علی نظام الملک معروف به خواجه احمد شنیده و ابن عساکر (ج21، ص407) و متقی هندی (ج11، ص691) از آن نقل کرده‌اند.

6. تاریخ أصبهان، سمعانی و ابن حجر عسقلانی از این کتاب نقل کرده‌اند. بر این اساس می‌توان گفت که این کتاب دست کم تا سدۀ نهم در دسترس بوده است. به احتمال بسیار، کتابی که سمعانی، ذهبی، ابن حجر  عسقلانی و دیگران با عنوان مطلق التاریخ از آن نقل می‌کنند، همان تاریخ أصبهان ابن مردویه باشد.

7. معجم البلدان، این کتاب را سزگین (ج1، ص225) ذکر کرده و افزوده که چند ورق از آن در کتابخانه‌های آصفیه و مرکزی دانشگاه تهران موجود است.

8 و9و10، کتاب المتون، کتاب رد الشمس فی فضائل امیرالمؤمنین (ع) و کتاب الأربعین، این سه کتاب را بیاضی (متوفی 877؛ ج1، ص153، 275) و قمی شیرازی (ص33) برای ابن مردویه نام برده‌اند.

11. السیرة، این کتاب را حَطّاب رعینی (ج4، ص189) در زمرۀ آثار ابن مردویه ذکر کرده است.

12. مسانید الشعراء، این کتاب را ابن کثیر در تفسیرش (ج4، ص257) یاد کرده است.

13. کتاب الدعاء، ابوموسی اصفهانی (ص177، 178) از این کتاب نقل کرده است.

14. کتاب العلم، ذهبی (سیر، ج20، ص47) این کتاب را نام برده و ابن حجر عسقلانی (الإصابة، ج6، ص269) از آن نقل کرده است.

15. کتاب الأمثال، ابن نقطه (ج1، ص199) این کتاب را از تألیفات ابن مردویه برشمرده است.

16. أولاد المحدثین، عالمانی همچون ابن ماکولا (متوفی 475؛ إکمال، ج7، ص197)، ابن نجار بغدادی (متوفی 943؛ ج3، ص125)، علاء الدین مُغَلطای نقل قول‌هایی از این کتاب دارند.

17. جزء فیه ما انتقى ابن مردویه على أبی القاسم الطبرانی من حدیثه لأهل البصرة، چنانکه از عنوان اثر برمی‌آید، ابن مردویه در آن مجموعه‌ای از احادیثی را که محدث بزرگ ابوالقاسم طبرانی (متوفی 360) برای مردم شهر بصره فراهم آورده بود انتخاب کرده است.

18. طرق حدیث طیر، ابن کثیر (البدایة، ج7، ص390) از ابن مردویه در زمرۀ کسانی یاد کرده که کتاب مستقل دربارۀ حدیث طیر تألیف کرده‌اند که ظاهراً بر اساس سخن ابن حجر عسقلانی (لسان، ج1، ص42) ابن مردویه در این کتاب، طرق طبرانی به این حدیث را گرد آورده است.

19. کتاب المناقب، این کتاب مرجعی مهم برای روایات مربوط به علی بن أبی طالب (علیه السلام) بوده و مؤلفان شیعه بسیار به آن اهتمام داشته‌اند

 

 

رسول صرامی (سروش)-نویسنده و محقق:

 

ابن مردویه احمد ابن موسی اصفهانی از محدثان و محققین بزرگی بود که در شرایط ضد فرهنگی بر علیه امام علی(ع) و خاندان مطهر ایشان و همزمان با قتل مرداویج زیاری و شروع حکومت حسن بویه در اصفهان به دنیا آمد. از اواخر قرن چهارم جریان افراطی حنبلی و اهل حدیثی به تدریج جای خود را به جریان اشعری داد که بر اثر آن حنبلیان رو به ضعف رفتند و جای نزاع های پیشین را نزاع حنفی و شافعی گرفت.

 

در کتابخانه ظاهریه بخشی از کتاب المالی ابن مردویه، به صورت خطی نگهداری می شود. این کتاب بعدها مورد استفاده دانشمند شیعه شهر آشوب قرار می گیرد. مرحوم مصلح الدین مهدوی می نویسد: " در معالم العلما آمده او عامی مذهب است"

 

نگارنده این احتمال را بعید نمی داند شاید با توجه به اوضاع اصفهان، با فوت ابن مردویه جسد ایشان نه در محل تولد او بلکه در سده فعلی، که محل سکونت شیعیان و زردشتیان بوده دفن می شود.

 

اوضاع مذهبی یک شهر اعم از مناسبات، منازعات و مناقشات بی تاثیر از مذهب حکمرانان نیست چرا که مردم بر کیش سلاطین و فرمانروایان خود می روند و سلاطین نیز خواستار این بوده اند که اهداف خود را در جهت مذهب رسمی هماهنگی سازند و شهر اصفهان تا نیمه دوم قرن 6 به واسطه مرکزیت سیاسی خویش درگیر منازعات مذهبی و قومی و طایفه ای و مخالفت با تشیع بوده است. در این بین ابن مردویه عالم علوی همچون صاحب بن عباد و ابو نعیم چاره ای جز تقیه نداشت. متاسفانه مقبره این شخصیت شیعه مذهب که بسیاری از علما همچون شمس الواعظین و علامه امینی در کتاب الغدیر از احادیث ایشان در دفاع از حدیث غدیر فراوان استفاده کرده اند در محله فروشان تخریب شده است. بدیهی است با بازسازی مقبره ابن مردویه در حقیقت شیعیان و دوستداران اهل بیت (ع) عشق خود را به امام علی(ع) و خاندان مطهر ایشان اثبات می کنند.

 

توصیف بنای ابن مردویه در املاک دیمیتریون فروشان:

تا مدت ها پیش بنای خشتی در محله فروشان و در املاک دیمیتریون وجود داشت که به بالا دو مرده معروف بود اما امروز چیزی جز چند جرز و پاره دیوار از آن باقی نمانده است مردم فروشان پیرامون مقبره عقاید زیر را دارند:

1- اقامتگاه جنیان

2- پناهگاه دزدان

3- غسالخانه

4- آرامگاه دو عالم شیعه و سنی

5- آرامگاه دو عالم گبر و سنی

6- در قدیم زنان در شبهای جمعه در آن شمع و آتش می افروختند

7- در زمان ظل السلطان گنجی از آن به سرقت رفته است.

 

در فروردین سال 1379 نگارنده طی چند مرحله بازدید از بنا متوجه شدم که در زیر جرز یکی از دیوارهای مقبره دهلیزی است که به اتاقی با آثار سوختگی شدید منتهی می شود، در پایه بنا به همراه استاد محمدرضا نوروز تولایی خشتهایی به ابعاد 10 × 40 × 40 مشاهده شد استخوان های انسانی در کف بنا دفن شده بودند که حکایت از نوعی تدفین ثانوی به شیوه ایران باستان بود این استخوان ها به وسیله آقا دکتر مجیری پزشک عمومی استخوان انسانی تشخیص داده شد.

 

مقبره ابن مردویه در املاک دیمیتریون قرار دارد. دیمیتریون تنها کلمه یونانی در استان اصفهان است که از اسطوره دیمیتر گرفته شده است. دیمیتر الهه باروری گیاهی است و نماد گندم و محصولات کشاورزی می باشد.

 

می دانیم که آتشکده های ایرانی قبل از ظهور اسلام با شیوه خاصی ساخته می شده است ساختمان آتشکده بدین گونه بوده که یک گنبد خانه در میان داشته و یک راهرو بر گرد آن می گشته است و در پیشگاه این گنبد خانه پادیاف یا جایگاه شستشو بوده است در گذشته آتش در زیر گنبد نگهداری می شده ولی کم کم این جایگاه از میانه ساختمان به کناری رفته است. وجود خشت های 10 × 40 × 40 و سوختگی زیر جرز دیوار نشان دهنده ساسانی بودن پایه های این بنا است.(سبک معماری پارتی)

 

این بنا دارای یک درایگاه اصلی رو به روی گنبد خانه و دو مردگرد قرینه وار در دو سوی درایگاه مختص زنان بوده است تا به خوبی از رانش گنبد پیشگیری کند. پس از ورود به حیاط در روبرو ایوانی به سبک مساجد کوشکی قدیمی به چشم می خورده است. نمای دیوار های گنبد خانه در پایه ها و جرز بنا با خشت و لاشه سنگ و ملات گل به ابعاد 4 × 22 × 22 و نیز 5 × 25 × 25 و 10× 40 × 40 سانتیمتر ساخته شده اند. این بنا شباهت بسیاری با بنای چهل دختران روستای سین دارد و جالب است بدانیم در مقابل هر دوی این بناها رشته قناتی عبور می کرده است. رشته قنات روبروی بنای ابن مردویه به روزگار پادشاهی فیروزشاه و حکمران محل آذر شاپورگان هرستانی ساخته می شود. در کف بنا آثار تزئینات فرو ریخته کاشی معرق لاجوردی با ابعاد 4 × 9 مخروطی به چشم می خورد.

 

در زیر بنای گنبد دار سردابی وجود داشته است که به احتمال زیاد مقبره ابن مردویه در آن قرار داشته است. آثار گریو خشتی گنبد هنوز مشهود است که نشان می دهد ترنبه بنا از نوع ساده بوده است. از ایوان به بعد و قسمتی از پشت گنبد در قسمت شمالی بنا با خشت های 5 × 23 × 23 شبیه قلعه بیاضه خور و بیابانک به صورت دو طبقه بنا گردیده است. سایر ویژگی های این بنا عبارت است:

 

کاربرد آجر به ابعاد 4 × 11 × 22 در ستون های محراب، آجرهای محراب به ابعاد 11 × 22 × 22 محراب در غرب بنا واقع است و ارتفاع محراب طول 2 متر و عمق 80 سانتیمتر، برای اجرای دیوار چینی از خشت های متفاوت با اندازه های متغیر استفاده شده است مثلا خشت های 6 × 25 × 25 بنای ابن مردویه شبیه خشت های نارین قلعه نایین است و نیز کاربرد خشت های 8 × 28 × 28 در پایه های بنا، ضخامت دیوار 30/21 ، جرز بنا با خشت های 6 × 26 × 26 شبیه بنای چهل دختران روستای سین.

 

در بنای ابن مردویه می توان سه سبک معماری را تشخیص داد:

1- سبک معماری ساسانی یا وجود خشت های یک ارش در یک ارش و لاشه سنگ ها در پایه بنا (نوع لاشه سنگ ها پاک تراش نیستند)

2- سبک معماری خراسانی با ویژگی درآیگاه خفته و قوس ناوی شکل و نیز دو مردگرد با طاق ناوی آهنگ یا کوره پوش در دو سوی ورودی بنا.

3- سبک معماری رازی در شیوه کاشیکاری محدود معقلی و نیز بنای گنبدخانه.

 

احتمالا از این بنا در پیش از دوران اسلامی همچون بنای سین به عنوان معبد آناهیتا استفاده می شده است و کنار این معبد، کاخ هارون هفت و نیز دژ مستطیل شکل دیمیر دژ قرار داشته است. این بنا پس از دوران اسلامی تبدیل به مسجد شده و پس از فوت ابن مردویه شیعیان جسد او را به سرداب بنا منتقل کرده و آن جا دفن می کنند.

 

مرحوم آیت ا... العظمی ملاحیدر علی مجتهد و مفسر قرآن و دوست و یار سید جمال الدین اسدآبادی در روزهای عید غدیر خم در این بنا حاضر می شدند و سوره مائده را تلاوت می نمودند. از سوی دیگر به نقل از تعدادی از پیشکسوتان شهر آنها از پدران خود شنیده بودند که اشعاری توأم با گل و بته بر روی سنگ قبر ابن مردویه که دلالت بر عشق او به امام علی(ع) است (مثل سنگ قبر ابونعیم در قبرستان آبخشان) حک شده بود.